Sint Nicolaaskerk (1884/87)

Tijdens de Alteratie in 1578 verloren de katholieken hun Sint Nicolaaskerk, Prins Hendrikkade 75, de huidige Oude Kerk. In de 17de eeuw waren zij genoodzaakt bij elkaar te komen in schuil- of huiskerken, zoals Ons' Lieve Heer op Solder. De emancipatie van de katholieken volgt na de omwenteling van 1795, maar de gelijkstelling tussn protestanten en "roomsen" was niet onomstreden. Pas in de tweede helft van de 19de eeuw durven zij zich duidelijk te manifesteren. De Sint Nicolaaskerk aan de Prins Hendrikkade is daarvan een voorbeeld. Op 7 februari 1887 werd de kerk ingewijd; op 30 maart werd in een plechtige optocht het Heilig Sacrament van het zolderkerkje naar de nieuwe kerk overgebracht.

De Sint Nicolaaskerk is één van de bekendste nieuwe kerken van Amsterdam. De kerk is zeer ruim en hoog en heeft een opvallende bouwstijl. De kerk staat bovendien op een prominante locatie tegenover het Centraal Station. Wie met open oog het Centraal Station verlaat kan het indrukwekkende silhouet van de Sint Nicolaaskerk niet ontgaan.

De kerk ligt aan de Prins Hendrikkade, maar loopt door tot aan het water van de Oudezijds Kolk. De kerk rijst hoog uit boven de omringende bebouwing tussen Prins Hendrikkade, Geldersekade en Zeedijk en bepaalt het stadsbeeld van dit gebied in hoge mate. Vanaf het Open Havenfront, tegenover de Oudezijds Kolk, heeft men een magnifiek beeld van dit gebied, met de toren van de eerste Sint Nicolaaskerk, de Oudekerksktoren, op de achtergrond.

De kerk, officieel de H. Nicolaas binnen de Veste, is gebouwd in de periode 1884-1887 naar een ontwerp van architect A.C. Bleijs (1842-1912) in een combinatie van neo-stijlen, waarin neo-renaissance en neo-barok elementen de boventoon voeren, een voor die tijd zeer ongebruikelijke combinatie. De kerk heeft aan de voorzijde twee torens en een groot rad- of roosvenster.

In het midden van dit venster bevindt zich een reliëf met een voorstelling van Christus en de vier evangelisten, vervaardigd in 1886 in het atelier van Van den Bossche en Crevels. In een nis bovenin de topgevel staat het beeld van Sint Nicolaas, patroonheilige van de kerk en van de stad Amsterdam. Het zandstenen beeld werd in 1886 gemaakt door de bekende beeldhouwer Bart van Hove (1850-1914). Op de kruising van schip en transept staat een hoog opgaande, achthoekige toren met barokke koepel en lantaarn, met daarboven weer een kruis.

De kerk is gebouwd als een driebeukige kruisbasiliek en bestaat uit een schip en een enkel transept of dwarsschip. Achterin het schip bevindt zich het koor, waarnaast, in de hoeken van het transept en het schip, twee kapellen liggen, gewijd aan Maria en Jozef.

De Sint Nicolaaskerk heeft een bijzonder fraai, goed bewaard gebleven interieur en is nog steeds als katholieke kerk in gebruik. In 1999 werd een kostbare restauratie van interieur en exterieur voltooid.

Mede vanwege de verering van Sint Nicolaas, de schutspatroon van Amsterdam, en het Mirakel van Amsterdam in 1345 is de Sint Nicolaaskerk 8 december 2012 tot basiliek verheven.

Bron: bureau Monumenten & Archeologie, gemeente Amsterdam